Bệnh hen phế quản là gì và nguyên nhân dẫn tới bệnh

 Hen phế quản là bệnh lý viêm mạn tính đường hô hấp có sự tham gia của nhiều tế bào và nhiều thành phần tế bào.Tình trạng viêm mạn tính phối hợp với tính tăng phản ứng của phế quản dẫn tới những đợt tái phát thể hiện bằng thở rít,khó thở,tức ngực,ho thường xảy ra về đêm hoặc sáng sớm.
Những đợt tái phát thường phối hợp với tắc nghẽn đường hô hấp lan tỏa,thay đổi và có thể tự hồi phục hoặc do điều trị(GINA 2008).

hen phế quản

Hen phế quản gặp ở tỷ lệ cao trong số các bệnh lý đường hô hấp và có xu hướng ngày càng tăng ở hầu hết các nước.Bệnh chiếm tỷ lệ hàng đầu trong nguyên nhân vào viện và nghỉ học ở trẻ em cũng như lý do nghỉ ốm ở người lớn.

1.Các nguyên nhân và yếu tố nguy cơ biểu hiện hen phế quản

 Nguyên nhân gây bệnh hen phế quản chưa được biết thật sự rõ ràng,nhưng chắc chắn rằng cơ địa dị ứng là yếu tố tiền đề.Sự có mặt của dị nguyên làm cho cơ thể sản xuất nhiều IgE ở mức không bình thường,gây tình trạng tăng tính phản ứng của phế quản.
 Các nguyên nhân và yếu tố nguy cơ phát triển bệnh hen phế quản có thể chia thành hai loại:yếu tố nguyên nhân gây ra bệnh hen phế quản và yếu tố kích thích xuất hiện các triệu chứng hen phế quản,có yếu tố đóng cả hai vai trò.Hiện nay thường chia các yếu tố này thành yếu tố cá thể và yếu tố môi trường.

bệnh hen phế quản

1.1.Yếu tố cá thể

• Gen:hiện này hen phế quản là bệnh được xác định có yếu tố gen nhưng cơ chế phức tạp.Các nghiên cứu gần đây cho thấy có rất nhiều gen tham gia và quá trình sản sinh bệnh học của hen phế quản,trong đó có bốn vùng chính:gen quyết định cơ địa dị ứng,gen quyết định tính tăng phản ứng đường hô hấp,gen liên quan đến các chất trung gian hóa học trong quá trình viêm và gen xác định tỷ lệ Th1/Th2 trong đáp ứng miễn dịch
• Béo phì:ở người béo có tăng leptin là chất trung gian hóa học tác động đến chức năng đường hô hấp và làm tăng nguy cơ phát triển thành hen phế quản.
• Giới:ở trẻ em dưới 11 tuổi,tỷ lệ mắc hen phế quản ở nam nhiều hơn ở nữ(gấp khoảng 2 lần).Khi trẻ lớn dần lên sự khác biệt về tỷ lệ ở nam và ở nữ ít dần;người trưởng thành có tỷ lệ hen phế quản ở nữ nhiều hơn ở nam .Nguyên nhân về sự khác biệt tỷ lệ hen phế quản giữa hai giới chưa được biết rõ ràng.

1.2.Yếu tố môi trường dẫn tới hen phế quản

• Dị nguyên:có dị nguyên là nguyên nhân gây ra các cơn hen kịch phát như dị nguyên trong nhà(bụi nhà ,bọ nhà lông súc vật nuôi),dị nguyên bên ngoài(phấn hoa,nấm,..).Cho đến nay vai trò đặc biệt của dị nguyên trong sự phát triển của hen phế quản vần chưa được hiểu biết thật đầy đủ
• Nhiễm vi khuẩn,virus đường hô hấp trên,nhất là ở trẻ em nhỏ như Respiratory..làm khởi phát cơn hen và làm bệnh hen nặng lên.
• Môi trường làm việc:hiện nay đã tìm thấy khoảng 300 chất trong môi trường làm việc kích thích gây cơn hen
• Khói thuốc là là yếu tố gây cơn hen thường gặp 
• Môi trường ô nhiễm làm tăng tần số xuất hiện cơn hen và tỷ lệ bệnh nhân.
• Thức ăn(một số loại thức ăn như tôm cua cá...)gây tăng khả năng xuất hiện bệnh hen phế quản
• Thuốc:vaccin,kháng sinh,aspirin.

2.Sinh lý bệnh học và cơ chế bệnh sinh

 Cơ chế chính của hen phế quản là tình trạng viêm đường hô hấp mạn tính có sự tham gia của nhiều tế bào và các chất trung gian hóa học dẫn tới một số thay đổi về mặt sinh lý bệnh học của đường hô hấp(đường dẫn khí bị hẹp lại,thay đổi cấu trúc đường dẫn khí và tăng tính phản ứng của phế quản).Cần phân biệt với tình trang viêm phế quản mạn
 Viêm mạn tính đường hô hấp có vai trò quan trọng của các tế bào sau:

•  Tế bào mast ở niêm mạc đường hô hấp bị hoạt hóa bởi dị nguyên,giải phóng các chất trung gian hóa học gây có thắt phế quản(histamin,cystein...)
• Bạch cầu ái toan giải phóng các protein cơ bản(basic protein) làm tổn thương tế bào niêm mạc phế quản,ngoài ra chúng còn giải phóng yếu tố tăng trưởng và tham gia vào quá trình thay đổi cấu trúc đường dẫn khí.
• Lympho T giải phóng ra các cytokine đặc hiệu(IL4,IL5,IL9,IL13) làm tập trung bạch cầu ái toan tại phế quản và kích thích lymph B tiết IgE
• Đại thực bào giải phóng các chất trung gian hóa học và cytokine làm khuếch đại phản ứng viêm.

Đường dẫn khí hẹp lại là hậu quả của tình trạng viêm,dẫn tơi các triệu chứng của hen phế quản.
Các yếu tố làm đường dẫn khí hẹp lại:

• Co thắt cơ trơn phế quản,do đáp ứng với kích thích của các chất trung gian hóa học và các chất dẫn truyền thần kinh
• Phù nề đường dẫn khí do tăng tác dụng thoát mạch
• Thành của đường dẫn khí bị dầy lên do thay đổi cấu trúc của đường dẫn khí
• Tăng tiết dịch nhầy do tăng hoạt động và tăng kích thước của các tuyến tiết nhầy,tạo thành các nút nhầy phế quản

Thay đổi cấu trúc đường dẫn khí:tình trạng viêm kéo dài dẫn tới thay đổi cấu trúc đường dẫn khí.Đường dẫn khí bị đầy lên được thể hiện bằng:

• Dầy lên lớp màng đáy niêm mạc phế quản và tế bào xơ dưới niêm mạc
• Tăng sinh và phì đại cơ trơn phế quản
• Mạch máu tăng sinh và giãn mạch 
• Các tuyến tiết nhầy phì đại và tăng tiết

Thay đổi cấu trúc đường dẫn khí dẫn tới làm tăng mức độ mắc nghẽn và tăng tính phản ứng của phế quản,dẫn tới bệnh nhân ngày càng tăng đáp ứng kém hơn với điều trị.
 Tăng tính phản ứng của phế quản:cơ chế chưa được biết đầy đủ có thể có mối liên quản giữa tình trạng viêm và sự tái tạo đường dẫn khí,một số cơ chế như sau:

• Co thắt quá mức của cơ trơn phế quản do tế bào sợi cơ trơn phế quản phì đại và tăng tính co thắt
• Thành phế quản bị dầy lên do thay đổi cấu trúc và phù nề
• Bộ phận nhân cảm thần kinh cảm giác nhạy cảm bởi tình trạng viêm ,do đó tăng phản ứng co thắt phế quản khi có các yếu tố kích thích

Xem thêm những triệu chứng và chẩn đoán hen phế quản